User Profile

Liburuaz

Egia esan, askoz gehiago espero nuen. Beti egin zait deigarria Reinhold Messner-en figura, baita bere etika ekologista ere... Liburu honetan, ordea, "monotematikoegia" iruditu zait. Liburua eskuartean baduzue, Ramon Olasagastiaren epilogoa irakurri. Merezi du. Libururen zatirik onena da... eta ederki laburtzen du liburuaren mamia: "Oso-oso gutxi dira Messnerrek egindakoak eta batez ere egindako eran egiteko gai direnak, baina hark egindakoa egiten ari direlakoan daude: zortzimilakoak igotzen Everest otzanduetan. Bakanak dira Kilian Jorneten ahala dutenak, baina hark egiten duen gauza bera egiten dabiltza: mendiko lasterketak korritzen, zidor eta mendi gero eta maiztuago eta masifikatuagoetan".

Messner-en ustez, ez da komeni mendia "banalizatzea" eta denon eskura dagoen "parke tematiko" bihurtzea. Mendizaletasunaren akabera litzateke hori.

Mendizaletasunaz

Messner-en planteamendua geure unibertso txikira ere ekarri ahal dugu. (Ia) igandero mendira joaten den mendizale horietako bat naiz, igandero mendia inbaditzen duten domingeroez kexu ;-)

Ideia deserosoa egiten zait: nor naiz ni nirea mendizaletasuna eta besteena domingerismoa dela esateko? Jende-pilaketatik urrun dauden ibilbideak hautatzen ditugu gehienetan, baina beti ez da posible izaten. Oraindik posible da Gorbeiara igotzea bidean (ia) inor ikusi gabe... baina gurutzera hurbildu ahala... akabo!

Hizkuntzaz

Txikitatik bidaiei eta mendiei buruzko liburuez inguratua egon naiz. Anaia mendizale porrokatua zen. Izugarri maite zituen liburu horiek. Tarteka hartzen nituen, baina irudietan zentratzen nintzen gehiago, testuetan baino. Besteak beste, Miguel Anguloren liburuak gogoan ditut: liburu praktikoak ziren, mendietara igotzeko ibilbideak emateko sortuak... baina bazuten erromantizismo puntu bat. Mendimina eta naturamina.

Liburu horiek gehienak gaztelaniaz idatzita zeuden... Euskarara ekarritakoak ere baziren batzuk, baina ez zuten kutsu bera. Naturarekiko lilura hori hizkuntzara ekarrita beste idazleengan aurkitu dut: Juan Kruz Igerabide edo Pello Zabala, esate baterako. Ramon Olasagasti ere aurkikuntza bat izan da. Eskuratu beharko dut haren testu gehiago!

Mendiko literaturaz

Oraindik ere Pyrenaica aldizkaria jasotzen dut aldiro. Irakurtzen dut, baina besterik gabe. Oxigeno eta Desnivel ere eskuartean izan ditut sarritan. Tarte honetan mendiko literatura ere deskubritu dut, letra larriz. Desnivel editorialak baditu nobela interesgarri gutxi batzuk; baina nik neuk bi idazle aipatuko nituzke bereziki: Paolo Gognetti eta Erri de Luca, biak ala biak italiarrak.

Erri de Luca mundiala da. Ez dizuet bere bizitza kontatuko, baina nobela baten argumentoa dirudi (nahi izanez gero, wikipedian arakatu). AHTaren aurka agertu eta auzitegietan hainbat gorabehera izan zituelako ezagutu nuen. Horren inguruko gogoetak "La palabra contraria" izeneko liburuan jaso zituen. Mendia sarritan ageri da bere liburuetan. Hiru aipatuko nituzke bereziki: "Imposible", "El peso de la mariposa" eta "Tras la huella de Nives". Bere azken liburuan ez da mendia ageri (beno, bai... Vesubio dago bertan omnipresente): "Napatrida: volver a Napoles" liburuan bere jaioterriaz jardun du. Bikaina da. Joe... Napoli zenbat maite dudan!

Paolo Cognetti askoz monotematikoa da. Bi liburu aipatuko nituzke: "Las ocho montañas" eta "La felicidad del lobo". Horietatik lehena pantaila handira eraman zuten, duela ez asko. Ramon Olasagastik berak aipatzen du epilogoan. Liburua irakurria dut. Filma eskuratu nahi dut, Gabonetan ikusteko.

Greba feminista orokorraren testuinguruan irakurri dut. Onartu behar dut oso irakurketa partikularra izan dela. Liburu inspiratzailea da, bai... tarte laburregian gauza gehiegiri buruz hitz egin nahi badu ere. Audioliburu formatuan eskuratu dut, baina hobe paperean irakurtzea: arkatza eskuan irakurri beharreko liburua da.

bell hooks-ek letra xehez idatzen du bere izena; bere esanetan ideiak direlako letra larriz idatzi behar direnak, eta ez izenak.

Liburutik, nik neuk, hiru indar-ideia atera ditut:

1. Feminismoaren helburua ez da gizonezkoen aurka borrokatzea, sexismoaren aurka borrokatzea baizik. Feminismoa antisexismoa da: igualitarismoa.

2. Labur geratzen da feminismoa, generoari soilik begiratzen badio, klaseak eta arrazak dakartzaten opresioak ere kontuan hartu gabe.

3. Beren pribilegioei uko egin eta feminismoa bere egiten duen gizona borrokarako burkide baliotsu bat da, ez inolaz ere feminismorako mehatxu bat; mugimendu feministan pentsamolde eta jokamolde sexistaren arabera jarduten duen emakumea, aldiz, bai, mehatxu arriskutsu bat da.

Feminismo bisionarioa eta erradikala proposatzen du. Nork bere bizimodua eraldatzetik harago, bizia osorik eraldatzea bilatzen duena... Espiritualiateari ere begiratzen dion feminismoa da: bestelako espiritualitatea posible dela defendatzen duena, bere baitan justizia eta askapena ardatz dituena. Bere ustez feminismoak opresio eta errepresio guztiak jarri behar ditu kolokan: biolentzia ororen kontra borrokatu behar du.

Gizona feminista izan daiteke? Kostako zaigu, baina merezi du. Iruditzen zait badugula zer irabazi, bi aldetatik: (a) feminismoak prefiguratzen duen etorkizuna desiragarria da erabat: pribilegioetan galduko duguna, koherentzian irabakiko dugu; (b) bidean ere badugu zer irabazi: nonbait irakurri dut feminismoa dela gaur-gaurkoz eskumari eta neoliberalismoari zentzu komuna disputatzeko dugun tresnarik onena.

Gogoekin geratu naiz bell hooks-en beste liburu bat irakurtzeko.

#PaperjaleZozketa

Rita Levi-Montalcini-ren aipu (borobil) bat, hasieran: "Ezin dugu bizi zahartzaroa gaztaroa gogoratuz, baizik eta planak eginez gelditzen zaigun denborarako, egun bat izan edo hilabete bat edo urteak izan, eta beti gazte-denboran egin ezin izan genituen proiektuak burutzeko esperantzan". Edo ez... agian proiektu berriak behar ditugu zahartzarorako.

Ongi irakurtzen da. Intrigazko liburua ez bada ere intriga puntu oso interesgarria du. Bizitasuna ematen dio.

Kapitulu luzeegiak agian? Ohartu naiz gero eta denbora-tarte laburragoak ditudala irakurteko. Gero eta zailagoa egiten zait ordubete edo ordu erdi jarraian irakurketari ematea. Denbora hilak erabiltzen ditut. Alde horretatik eskertzen dira kapitulu laburragoak dituzten liburuak.

Bitxia aditz-denbora nola erabiltzen duen.... Den-dena orainaldian. Ez da erabilera "kanonikoa" baina oso ongi funtzionaten du: gertutasuna adierazten du.

Liburua zertaz ari den galdetuko balidate, Zahartzeari buruzko gogoeta bat dela esango nuke... Zahar batzuei "ahaztu ezin zaie nortzuk diren, ez, ordea, nortzuk ziren". Beste batzuek "izaten jarraitu" nahi dute. Grina hori dute, tristura puntu batekin nahasita bada ere. Azken urteak emateko etxe baten bila ari den emakume zahar bat da protagonista. Asko kontatzen du, kontatu gabe ere. Ez du emakumearen iragana kontatzen, baina gehiago da iradokitzen duena.

Istorioari malenkonia dario, eta ez soilik zahartzaroagatik. Irakurri duzue "Ezkerraren Malenkonia" liburua? [traficantes.net/libros/melancol%C3%ADa-de-izquierda] Horretatik ere badu puntu bat... Mundua aldatzea posible zela amestu zuen belaunaldi bat, eta porrot egin zuena. Edo agian ez... Erabateko porrota ez den porrotaren zama daraman belaunaldi bat. Joseba Sarrionandiaren hitzak datozkit gogora: Hobe da borrokatu eta galtzea, galera aurrez onartzea baino.

Libururaren banda sonora Édith Piaf izan beharko litzateke... baina ez. Beste bat da buruan izan dudana: Azken hatsa eman nahi nuke, itsasoari begira [www.youtube.com/watch?v=GQUlJNlBkJY]

#AzkenEtxea

Kronika ala nobela?

Kronika periodistikoak idazleak berak bizitakoak kontatu ohi ditu; pentsatzekoa da argazki zehatzagoa emango duela, eta litekeena dela idazlearen begirada subjektiboa izatea. #OsoLatzaIzanDa nobela bat da, baina asko du kronikatik. Joxe Arregirenarekin batera, garai bertsuan gertatu zien bestelako gertaerak ere kontatzen ditu: istorioa denboran kontestualizatzen laguntzen dute.

Pertsonaiak

Neurri batean nobela korala da, baina esango nuke hiru protagonista nabarmentzen direla: Joxe Arregi bera, Juan Kruz Unzurrunzaga eta Bixente Ameztoi. Hirurak oso ezberdinak. Egin ez baduzue... wikipedian kontsultatu bakoitzaren istorioa. Nonbait irakurri dut, eleberrigintzaren estrategia ohikoa dela: pertsonai oso ezberdinak hautatu, kontraste horretan gehiago nabarmentzeko bakoitzaren ezaugarriak.

Itziarren seme-alabak

Liburua Itziarren seme-alaba guztiei dago dedikatua: tortura jasan duten guztiei. Zenbat aldiz ez ote dugu "Itziarren semeak" abestia kantatu! Abesti matxista dela entzun izan dut, emakumearen rol mendekoa erabat nagusitzen delako. Eta halaxe da... bere garaiko kumea da kantua. Niri, dena den, are ederragoa (eta ARE LATZAGOA) iruditzen zait Anje Duhaldek Gurutze Iantziri egin zion kantua: "Irtenbiderik ez zen". Oilo-ipurdia jartzen zait entzuten dudan bakoitzean. Baita "La Polla" entzuten dudanean ere: Vas a conocer un nuevo mundo profundo, Pues tu humillación jamás tocará fondo. Conocerás un dolor que nunca hubieras imaginado, Aprenderás lo que es gritar.

Epika

Jon Maiari azken aldian epikaren kontra hitz egiten entzun diot... Euskal Herriak epika gutxixeago behar duela esan izan du... edo --bestela-- gauza txikien epika dela behar duguna [Gaur ez dut nahi kantatu epika / nahiago dut muxu bat hondartzan]. Ez dakit bada... Ziur aski arrazoi du, baina geure "epika" sortzen ez badugu, besteon epika "jan" beharko dugu. Esango nuke nobelan nagusitzen den istorioa Joxe Arregiri egin zioten argazkiarena dela. Badu asko epikatik... letra xehez idatzita bada ere.

Adiorik ez

Lagun bat nuen (duela 2 urte hil zen), garai bertsuan DGSn atxilotua egon zena. Gaztetxo bat zen garai hartan. Kontatzen zuenaren arabera, Arregirena gertatu zenean, unean bertan amaitu ziren tratu txarrak. Hura ere laster batean bidali zuten Carabanchelera. Denbora gutxi egon zen han, hilabete pare bat, juxtu markak desagertu bitartean...

Aurtengo udan Montalbanoren istoriei lotuta ibili naiz tarteka. Gogoa nuen bere liburu bat euskaraz irakurtzeko. Gustura irakurri dut GAUAREN USAINA.

Gogoetatxo batzuk:

• Istorio poliziakoen eskema klasikoak ondo funtzionatzen du Montalbo komisarioaren nobeletan. Istorioak lehengo pausoak eman ondoren, irakurleak bere hipotesiak egingo ditu, gerora aldatu, eraldatu eta azken kapituluetan erabat zapuztu egingo direnak. Edo ustez zerikusirik ez dute bi istorio txirikordatuko dira, kasu bera dela ohartu arte.
• Montalbanoren liburuak serie baten moduan irakurri behar direla iruditzen zait. Ez dago arazorik liburuak solte irakurtzeko, baina nabardurak galtzeko arriskua dago. GAUAREN USAINA liburuan, esate baterako, François mutikoa ageri da, aurreko kasu bateko protagonista. Agian nahi izango duzue istorio hori ere irakurri/ikusi, nobelan sakontzeko. EL LADRON DE MERIENDAS du izenburua.
• Gustatu zait liburuaren amaieraren eta Faulkerren ARROSA BAT EMYLIRENTZAT ipuinaren arteako lotura. Merezi du ipuin horri buruz wikipedian zerbait bilatzea... edo ipuina irakurtzea, euskaratuta dago eta: andima.armiarma.eus/ttut/ttut0308.htm Bitxia da: Miranderen ERESI KANTARI ipuina ekarri dit burura. Akordatzen? Ipuin hori ere sarean irakurri daiteke (kontuz spoiler): klasikoak.armiarma.eus/idazlanak/M/MirandeNarrazioak011.htm
• Montalbano komisarioak oso izaera berezia du. Agian hortik datorkio ospea eta arrakasta. Umoretsua da (askotan ironikoa, batzuetan zinikoa ere bai), tarteka malenkoniatsua, irakurle amorratua, bere lurralde siziliarraren maitale handia. Esango nuke akrata puntu bat ere baduela, hori komisario batengan arraroa bada ere.
• Berezia da Camillerik izenburuak nola hautatzen dituen. Izenburuak esanguratsuak dira beti. Ariketa polita da izenburuaren nondik-norakoa liburuan bilatzea.
• Irakurri ondoren filma ere ikusi dut (gaztelaniaz). Ongi. Jatorrizkoari ongi samar egokitzen zaio, baina laburtu beharrez, kendu egiten ditu istorioarekin lotura zuzen-zuzena ez duten guztiak. Nabardura dezente galtzen dira, baita liburuan Montalbano pertsonajearen izaera eraikitzeko Camillerik erabiltzen dituen zenbait estrategia ere.

Azterketa soziolinguistiko txiki bat

Deigarria da Italiaren egoera soziolinguistikoa. Gutxiengoen hizkuntzak eta dialektoak bereizten dituzte; "dialekto" deitzen dituzten horiek hizkuntza-aldaera beregainak izateko baldintza guztiak badituzte ere. Hizkuntzak dira, ez dialektoak; eta haiek badakite.

Camilleriren idazkera berezia omen da bere liburuetan sizilieraren elementu asko txertatzen dituelako. Horrek nola eragiten dio itzulpenari? Imajinatzen dut kasu gehienetan elementu horiek itzulpenetik desagertu egingo direla... salbu eta aniztasun hori pertinente bihurtzen denean.

Elkarrizketa hau ikusi, jatorrizkoan testuan:

«Sei andato per François?». «Sì». «Sta male?». «No». «Allora perché ci sei andato?». «Avevo spinno». «Salvo, non cominciare a parlare in dialetto! Sai che in certi momenti non lo sopporto! Che hai detto?». «Che avevo desiderio di vedere François. Spinno si traduce in italiano con desiderio, voglia. Ora che capisci la parola, ti domando: a te non è mai venuto spinno di vedere François?». «Che carogna che sei, Salvo». «Facciamo un patto? Io non uso il dialetto e tu non m’insulti. D’accordo?»

Gaztelaniaz honela itzuli zuten:

–¿Has ido por François? –Sí. –¿Está enfermo? –No. –Pues entonces, ¿por qué has ido? –Tenía spinno. –¡Salvo, no empieces a hablar en dialecto! ¡Sabes que hay momentos en que no lo soporto! ¿Qué has dicho? –Que deseaba ver a François. Spinno significa deseo, ansia. Y, ahora que ya conoces el significado de la palabra, te pregunto: ¿tú nunca has tenido spinno de ver a François? –¡Qué cabrón eres, Salvo! –¿Hacemos un pacto? Yo no hablaré en dialecto y tú no me insultarás. ¿De acuerdo?

Euskaraz ere berdintsu egin zitzaketen: "spinno" nuen edo halako zerbait esan. Baina itzultzaileak bestelako estrategia hartu du. Ikusi, ikusi:

– François ikustera joan zara? –Bai. –Gaixo al dago? –Ez. –Zergatik joan zara, hortaz? –Nahituta nengoen. –Salvo, ez hasi orain dialektoz hitz egiten! Badakizu batzuetan ezin dudala onez eraman! Zer esan nahi duzu? –François ikusteko gogoa nuela. Nahituta esateak gogoa izatea, nahi izatea esan nahi du. Eta orain, ulertzen duzunez, zuri galdetzen dizut: zu ez zara egon François ikusteko nahituta? –Zein zerria zaren, Salvo! –Tratu bat egingo dugu? Nik ez dut dialektoz hitz egingo eta zuk ez iraindu. Ados?

Zer iruditzen zaizue? Estrategia egokia iruditzen zaizue? Portzierto... Filmean ez da pasarte hau agertzen.

Gogoan dut Anjel Lertxundiren aspaldiko liburuak irakurri izana, baita, beranduago, "Otto Pette" irakurri izana ere; baina ez dut horietaz aparteko oroitzapenik gordetzen. Halere, betidanik iruditu zait idazle bete-betea dela. Entsaiogile edo zutabegile bezala estimatu izan dut, nobelagile gisa baino gehiago. "Gogoan zubi" entsaio bikaina da. "Eskarmentuaren paperak", ederra; "Basamortuan behatxulo bat", inspiratzailea; eta Berria egunkariko zutabeak, urre gorria.

Liburua izugarri gustatu zait. Istorioa ondo josita dago. Pertsonaiak ondo. Erritmo bizia du. Eta Anjel Lertxundiren idazkeraren freskotasuna erabat gordetzen du. Ustekabe ederra bat izan da: "deskubrimendu" bat. Badut, beraz, etxeko lana: Anjel Lertxundi nobelagilea berriro deskubritzea.

Oso deigarri egin zait erreferente geografikoak eta erreferente historikoak nola erabiltzen dituen. Italian kokatzen diren kapituluetan dira bereziki nabarmenak, baina egongo dira niri eskapatu zaizkidan beste batzuk.

--- Anjel Lertxundik ikasle garaiak Italian bizi izan zituen, 60ko hamarkadan. 2004 urtean Berria egunkariak hara bidaiatzea proposatu zion, eta bidaia horren kronika argitaratzea. Horrela sortu zuen "Italia, Bizitza hizpide" liburua. Anjelek honako ibilbide hau hautatu zuen: Aosta, Torinto, Venezia, Padua, Trieste eta Kroaziako Rijeka

--- Trieste eta Rijeka... Horra hor lehen bi erreferentziak: (1) nobelan Trieste herrira ihes egin du Warner protagonistak, eta (2) Rijeka herrikoa da bertan ostatu ematen dion emakumea.

--- Trieste herri nostalgikoa dela azpimarratu izan du Anjel Lertxundik: "Trieste, ove son tristezze molte". Umberto Saba poetaren hitzak dira horiek. Umberto Saba da Walter-ek Triesten ezagutzen duen lehen pertsona. Harek lagunduko dio Angelo desgertzen denean. Pertsona eta pertsonajea bat datoz erabat. Wikipedian kontsultatu ahal duzue Umberto Sabaren biografia: es.wikipedia.org/wiki/Umberto_Saba

--- Parisen Josep Roth ezagutzen du, nobelagile eta kazetari austriarra, hau ere judutarra. Hiru liburu ditu euskarara itzuliak.

Bitxia da. Fikzioa, historia eta idazlearen bizipenak txirikordatuko balira bezala. Esan bezala, egongo dira erreferentzia gehiago, niri eskapatu zaizkidanak. Inork atzemanez gero, esan! ;-)

Joan Mari Irigoiren hainbat liburu irakurri ditut, baina aspaldi samar. Gogoan dut "Lur bat haratago" gustatu zitzaidala. Besteetaz ezer gutxi gogoratzen du. Komunista-k despistatu egin nau erabat... Zertaz doa? Zaila da esatea. Seme-alaben heziketaz hitz egiten du, militantziaz, belaunaldien arteko talkaz, mikromatxismoez, emakumeen aurkako biolentziaz, yogaren esoterismoaz, tertulien banalizazioaz, hipokresiaz, inkluso erotismo puntutto bat ere badu... Gai asko berrehun orri exkasean sartzeko. Jakina denez, ez du gaietan sakontzen, zertzelada batzuk ematen ditu eta hurrengora pasatu. Emaitza interegarria da. Ez da kriston liburua, baina gustura irakurtzen da. Zapore ona uzten du.

Hiru apunte

(1) Lehen atala oso potentea iruditu zait: ume bat nola hezi, gure balioak izan ditzan, adoktrinazioan erori gabe? Iruditzen zait badela gure belaunaldiaren kexka bat. Euskararen aferarekin antzeko zerbait gertatzen da... nola transmititu gure atxikimendua?

(2) Zergatik liburu bat gazte literaturaren atalean sailkatu? Zeintzuk ezaugarri behar ditu? Gaia? Idazkera? Ideiarik ez...

(3) Ataltxo bat oso bitxia egin zait... Esango nuke idazlearen ahotsa behin soilik ageri dela narrazioan. Atal horretan hain zuzen ered: "Argi gera bedi, kontu honetan guztian, amona Kontxi izan zela hitz haiek esan zituena eta ez liburu honen egilea, honek ez bailuke hark bezala bukatu nahi, inola ere". Zergatik sentitu ote zuen Joan Marik horrela jardutzeko beharra, noiz eta 2005. urtean? (liburua ordukoa baita). Ez dut kontestu gehiagorik emango, espoilerrik ez egiteko ;-)

Liburu bitxia iruditu zait. "Lehen Euskal Nobela Beltza". Ziur aski, horregatik izan ez balitz ez nukeen liburu hau irakurriko.

Hainbat ideia:

• Agatha Christieren istorioen antza duela irakurri dut. Litekeena. Aspaldian ez dut bere istoriorik irakurri. Agian amaierako eszena? Susmagarri guztiak gela batean bildu eta istorio oso-osorik argitu. Akordatzen zarete txikitan ikusten genuen Colombo detektibearen telesailez. Nik horren antza hartu diot ;-)

• Idazkerari buruz zer esan? Ez zait erosoa egin (harridura marka gehiegi, narradorea presenteegia...); baina ez dut ukatuko hizkera horrek zapore "añejoa" ematen diola liburuari. Xabier Gereñoaren liburuak ekarri dizkit gogora.

• Gaur egun nola idatziko genuke istorio hori? Ez dakit... ziur aski pertsonajeak apurtxo bat gehixeago landuko genituzke. Nahiko "planoak" iruditu zaizkit, baina garaiko estiloagatik izango da.

• Gustatu zait Jon Alonsoren hitzaurrea. Egia da: euskaldunok arazotxo bat dugu detektibe istorioekin. Detektibe euskaldunak ez dira sinisgarriak... pelikula amerikar baten itzulpen kaxkarra dirudite. Polizia edo goardia zibil bat euskaraz? Mesedez... hori ez! Gainera, horiek badira pertsonaje nagusia, nor identifikatuko da horiekin! Ertzainak edo Foralak? Jatorriz gaztelaniaz idatzita dauden liburuetan badirudi funtzionatzen dutela. Euskal Noir! Horietako liburu batzuk euskaratuta daude, baina ez ditut euskaraz irakurri. Ez dakit bada! Jose Antonio Loidik, Garaidi pertsonaia asmatu zuen... Ez du "detektibe" hitza aipatzen, ezta "polizia" hitza ere... Bere kabuz ikertzen duen pertsonaje bat da Garaidi, bere ofizioa gehiago definitu gabe.

• Duela gutxi "Suak erreko ez balu" irakurri nuen, Eneko Barberenarena... Ikertzailearen figurari sinisgarritasuna emateko, aseguru konpainia baten peritoa asmatu zuen. Ez da hautaketa txarra. Liburuan ondo funtzionatu zuen.

Enpin! Horixe! Gustura irakurri dut, baina gehiago liburuaren bitxikeriagatik, istorioagatik baino.

Bat Aitortu egin behar dut kosta zaidala engantxatzea. Jakin badakit hori gertatzen zaidanean, gehienetan, arazoa ez dela liburua, kontzentratzeko gaitasuna baizik. 100 orrialde inguru joan dira, haria hartu dudanerako. Hori bai... hartu dudanean, primeran!

Bi Askotariko gaiak: kazetaritza, etxebizitza, espekulazioa, militantzia, gerra zikina, Arjel, gerra zibila, eskuin muturra, ekologia, laborantza, twitter... Gai guzti-guztiak ondo landuta. Koktel ederra! Horrez gain, istorioak erritmo ederra du; sinisgarria da; tentsioa mantentzen du... Bikaina!

Hiru Enekori egindako elkarrizketa bat entzun dut irratian. Oso ondo deskribatzen du liburu baten konplexutasuna. Kontua ez da ekintzak kontatzea eta pertsonaiek ekintza horietan zein parte duten azaltzea. Kontua da, pertsonaiak definitu ondoren, horien gorabeherak ere kontatu behar direla, ekintzekin erabat lotuta ez badaude ere. Horrek espazio behar du, eta liburua "potolotu" egin daiteke. Arrazoi du, bai horixe!

Lau Beti egin zait deigarria Iparraldeko militantzia-moldea. Enekok lurzaindia mugimendua aipatu du. Gehiago ere okurritzen zaizkit niri. Portzierto... liburua irakurtzen egon naizen egun bertsuetan Jakin aldizkariak antolatu duen "Gizarte mugimenduak: erronka berriei elkargune berriak" ikastaroaren bideoak ikusten egon naiz. Bada hitzaldi bat Iparraldeko militantziaz hitz egiten duena, Txomin Poveda soziologia doktoreak emandakoa. Mundiala iruditu zait. Liburuaren osoagarri ederra izan daitekeela uste dut. Youtuben ikus-entzun daiteke, BerriaTB kanalean.

Bost Gustatu zait "pentsamendu prefabrikatua" kontzeptua: "pentsamendu prefabrikatuak gidatzera uzten baduzu zure burua, pasa zaitezke XXXX oihukatzetik Espainiako aurrekontuen alde bozkatzera, natural-naturala balitz bezala...". Aipuak badu malaletxe puntu bat, baina zer pentsatua ematen du.

Sei Liburuaren soinu bandari dagokionez, ni neu hiru abestirekin geratu naiz. -Hotel Kalifornia, Anje Duhalderen ahotsean: www.youtube.com/watch?v=KUubDFj0tto -El Rossinyol abesti katalandarra. Nik neuk "Segoviako ihesa" filman ezagutu nuen. Horri buruzko artikulu bat hemen: eibar.org/blogak/mendiguren/185 -Urkoren "non nintzen ni" abestia, 2zio taldearen ahotsean, hemen: www.youtube.com/watch?v=RcpCpG9PUuk

Laburbilduz... bikaina!

(1)

Kapitain zahar honek honez gero amaitu du Cayo Hueso nobela irakurtzen. Eta kapitain zahar honek aitortu behar du ez dela bere estiloa, baina, oro har, gustura irakurri duela. Ez da gutxi, gero!

Tontakeriak alde batera utzita... asko gustatu zait propio pertsonaje bat asmatu izana, narratzailearen papera egiteko.

Akordatzen zarete literaturaren teorian nola ikasten genuen narratzaile-tipoak zein ziren?

• Ikuspegiaren arabera, lehen, bigarren edo hirugarren pertsona erabil zitekeen, narratzailea mintzarazteko.
• Narratzailearen rolaren arabera: narratzaile orojakilea (batez ere literatura klasikoan), istorioaren parte den narratzailea (ezberdina zen, protagonista izan edo lekukoa izan)... edo istorioaren parte ez den pertsona zein objektu bat.
• Narratzailea objektiboa, subjektiboa... edo istorioa interpretatzen duen narratzailea.
• Narratzaile fidagarria, ez-fidagarria... edo istorioa ikuspuntu ezberdinetatik azalarazten duen narratzaile-taldea. Kapitain zaharra nolakoa den? Lehen pertsonan hitz egiten du; lekukoa da baina badu zerbait gehiago; istorioaren parte da, baina margen batean kokatzen da; istorioa interpretatu egiten du, eta... pentsatzekoa da haretaz fidatu ahal garela. Baina esango nuke horrek guztiak ez duela ondo islatzen kapitain zaharraren benetako rola.

Oharra: wikipediara jo behar izan dut, memoria egiteko😉

Beste liburu bat ekarri dit burura: Pereirak Dioenez, Antonio Tabucchirena... han ere formula bat hartu (Pereirak dioenz) eta etengabe errepikatzen baitu... liburuaren erritmoa eta taupada markatzeko.

(2)

Ez dakit zergatik, baina liburua irakurri ahala, Casablanca filma pasatu zait burutik. Imajinatzen duzue Ingrid Bergman, pianoaren ondoan, "As time goes by" kantatzen? Hobe ez imajinatzea. Izan ere, nik beste modu batean gogoratzen banuen ere, Ingrid Bergmanek pelikula osoan ez omen baitu behin ere kantatzen, baizik eta "Sam-ek" (jo zak berriro).

(3)

Elkarrizketa batean irakurri dut, nobelaren gaia, neurri batean, maitasunaren gertagaiztasuna da (gertagaiztasuna ala gertagaitasuna ez ote dira txanpon beraren bi aldeak). Ez da gai berria... Non egongo ginateke gaur, X gertatu zenean, Y egin izan bagenu, Z egin beharrean? Unibertso paraleloak imajinatu daitezke. Elkarrizketa zioten bezala... "gertatutako bizitza bakoitzaren barruan gertatu gabeko bizitza ugari dago". Gaiari heltzen dionean (bigarren aktoan) nobelak erritmo aldaketa erabatekoa ezartzen du. Oso ondo funtzionatzen du. Gustatu zait.

(4)

Gustatu zait, halaber, azken orrian Oihanek proposatzen duen jolasa: esaldi bana ostu omen dio Juan Rulfo, Ruper Ordorika eta Joseba Sarrionandiari eta testu barruan ezkutatu, bertan arrantzatzeko. Ufff. Ez da erronka makala... Agian lau hauetakoren bat?

1. "Baietz esan dit, baietz esan nahi ez dutenek baietz esaten duten eran."
2. "Munduaren jabe direnek ez dakite munduaren jabe direna, eta horregatik hain zuzen habita dezakete beren handitasuna: ez zaielako boterea, ez zailako inperio gose".
3. "Bizitza osoa eman daiteke ailagatuko ez den zerbaiten esperoan"
4. " HIzkuntza asmatzea lortu genuenean ere, infinituki triste bizi diren izakiek itsasora jotzen dute berdin-berdin, hitzez esan ezin duten pena baten magnitudearen bila".

Bai horixe! Liburu bikaina.

Badira liburuak azkar irakurri ohi direnak... kapitulu bat bestearen atzetik irentsi, nola jarraitzen duen jakiteko. Beste batzuk, ordea, poliki irakurri behar da, era pausatuan, esaldi bakoitzaren erritmoa ongi digeritzeko. #DeitoraZaitzalaTigrisek bigarren horietako da. Liburu mehea izatea lagungarria da. Merezi du kapitulu bakoitza bitan irakurtzea.

Gustatu zait idazkera. Esaldi laburrak eta errazak... baina kalitatetik eta poesiatik ezertxo ere galdu gabe. Ez dakit estiloa Malfattori zor zaion, Iratiri ala bioi. Agian saiatuko naiz beste bertsioren bat eskuratzen, konparatu ahal izateko.

Gustatu zaizkit Tigris ibaiaren narrazio-atalak. Gustatu zait neskatxak bere patuaz egiten duen narrazioa, tristuraz eta etsipenez bustia. Eta gustatu zait, bereziki, familiako kideak nola agertzen diren banaka-banaka, beren burua aurkezteko eta istorioan non kokatzen diren azaltzeko.

Pertienentea iruditzen zait hainbat elkarrizketatan Malfattori irakurri diodan komentarioa... Ez da Islamaren kontrako narrazio bat; erlijioa aitzakia besterik ez da. Emakumearen kontrako biolentzia non-nahi ageri da; baita mendebaldeko gizarte "zibilizatuan" ere.

Esandakoa: bikaina!

Astebete eman behar nuen kanpoan eta liburu poloto bat eraman nuen irakurtzeko. Ezin izan nuen ezta 10 orri irakurri. Liburu honetaz akordatu nintzen eta telefonoan eskuratu nuen. Lehendabiziko aldia da liburu bat telefonoan irakurtzen dudana. Ez da batere erosoa, ez horixe! Dena den, oso gustura irakurri dut. Merezi du benetan.

Autofikzio bat dela irakurri dut inon, protagonista Kirmenen alter-egoa dela. Nabaria da. Irakurri bitartean Kirmen bera hizketan ari zela iruditu zait. Ispiluen jolasen antzerako da: nobela bat idazteko historia ikertzen ari den idazlea da pertsonajea; eta nobela bat idazteko ikertzen ari den pertsonajea da idazlea (Kirmen, alegia).

Nahasketa gustatzen zait... narrazioan, saiakeratik asko duten zatiak txertatzen ditu: gogoetak, hausnarketak, digresioak...

Aipu batzuk liburutik (eta kontestutik) atereak:

"Ikusten ez dena ezinegona eragiten digu".

"Zergatik ez dugu susmatzen eskuin muturraren agerpena. Gizartearen barruan zerbait mugitzen ari da eta gu konturatu ez."

"Boga-boga kanta etorkinei buruzko kanta da, Ameriketara doazen migrariei buruzkoa /.../ jendeak lotzen du herriaren gorespenarekin, arrantzaleekin, baina ez migrariekin"

Prousten Denbora galduaren bila liburuari buruz: "badoan bizitza jasotzen du xehetasun guztiekin. Uste dut bizitza horixe dela, detaile txikiak, poz txikiak, horiek dira bizitza".

Txiste bat: "Behin esan zuen unibertsitateko irakaslea izateko hiru arrazoi handi zeudela: ekaina, uztaila eta abuztua".

"Hizkuntzalari batzuen ustez, lur eta elur jatorri bera dute: lurra izoztuta zegoeneko oroitzapena, nonbait".

"Caravaggio obsesionatuta zegoen boterean berekin dakarren jazarpenarekin /.../ Askatasun ezina da bere gaietako bat"

Arendten "gaizkiaren hutsalkeria": Edozein izan daiteke gaizto egoera jakin batean.

"Nobelak likidoak dira hasieran, biziak, gauzak erraz dira aldatzen, mihisi bateko margoa bezala. Baina momentu batean lehortu egiten dira"